Ορισμοί
Όροι και ορισμοί[επεξεργασία]
Σημειώστε πως οι παρακάτω ορισμοί δεν είναι επίσημοι. Αποτελούν μία προσπάθεια διασαφήνισης όρων που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο του μοντέλου LRM, των κανόνων RDA και του εργαλείου RDA toolkit. Οι ορισμοί θα αναθεωρηθούν όταν θα δημοσιευθεί η νέα έκδοση του πολύγλωσσου λεξιλογίου όρων καταλογογράφησης Muldicat.
Α[επεξεργασία]
- αντιπροσωπευτική έκφραση (representative expression)
- αντίτυπο (Ιtem). Συμβουλευθείτε την ενότητα Όρια οντοτήτων και την περιγραφή για το Αντίτυπο
Β[επεξεργασία]
- βιβλιογραφικές σχέσεις (bibliographic relationships). Συμβουλευθείτε την ενότητα Βιβλιογραφικές σχέσεις
Γ[επεξεργασία]
- γράφημα (graph).
Ε[επεξεργασία]
- εγγενείς σχέσεις (inherent relationships). Συμβουλευθείτε την ενότητα Εγγενείς σχέσεις
- εκδήλωση (Manifestation). Συμβουλευθείτε την ενότητα Όρια οντοτήτων και την περιγραφή για την Εκδήλωση
- έκφραση (Expression). Συμβουλευθείτε την ενότητα Όρια οντοτήτων και την περιγραφή για την Έκφραση
- επιλεγμένη έκφραση (aggregated expression). Πρόκειται για μία εκφράση που ενσωματώνεται σε μία πολυσυλλεκτική εκδήλωση. Περισσότερα στη σελίδα Πολυσυλλεκτικές εκδηλώσεις
- επιλεγμένο έργο (aggregated work). Πρόκειται για ένα έργο του οποίου μία ή περισσότερες εκφράσεις ενσωματώνονται σε μία πολυσυλλεκτική εκδήλωση. Περισσότερα στη σελίδα Πολυσυλλεκτικές εκδηλώσεις
- εργαλειοθήκη RDA (RDA toolkit).
- έργο (Work). Συμβουλευθείτε την ενότητα Όρια οντοτήτων και την περιγραφή για το Έργο
- εύρος (range).
Μ[επεξεργασία]
- μέθοδοι καταγραφής (recording methods).
- μητρώο RDA (RDA registry).
Ο[επεξεργασία]
- οντότητα (entity). Το μοντέλο LRM αναγνωρίζει συγκεκριμένες οντότητες ενδιαφέροντος για την περιγραφή του βιβλιογραφικού κόσμου. Οι κύριες οντότητες του μοντέλου είναι: Έργο, Έκφραση, Εκδήλωση, Αντίτυπο. Θεωρήστε τον όρο 'οντότητα' συνώνυμο του όρου 'κλάση (class)' στην ορολογία των συνδεδεμένων δεδομένων και στις αναπαραστάσεις σύμφωνα με το Πλαίσιο Περιγραφής Πόρων (Resource Description Framework - RDF). Περισσότερα για το IFLA Library Reference Model
Π[επεξεργασία]
- πολυσυλλεκτική εκδήλωση (aggregate manifestation). Περισσότερα στη σελίδα Πολυσυλλεκτικές εκδηλώσεις
- πολυσυλλεκτική έκφραση (aggregating expression). Περισσότερα στη σελίδα Πολυσυλλεκτικές εκδηλώσεις
- πολυσυλλεκτικό έργο (aggregating work). Περισσότερα στη σελίδα Πολυσυλλεκτικές εκδηλώσεις
- προφίλ εφαρμογής (application profile).
Σ[επεξεργασία]
- στοιχείο (element). Γνώρισμα, χαρακτηριστικό ή σχέση μιας RDA οντότητας που χρησιμοποιείται για την περιγραφή της. Στο RDA γίνεται διάκριση μεταξύ στοιχείου χαρακτηριστικού (attribute element) και στοιχείου συσχέτισης ή σχέσης (relationship element). Θεωρήστε τον όρο 'στοιχείο - element' ως συνώνυμο του όρου 'ιδιότητα - property', ο οποίος συναντάται στην ορολογία των συνδεδεμένων δεδομένων και στις αναπαραστάσεις σύμφωνα με το Πλαίσιο Περιγραφής Πόρων (Resource Description Framework - RDF).
- σχέδιο επέκτασης (extension plan).
- συσχέτιση ή σχέση (relationship). Σύνδεση μεταξύ δύο οντοτήτων. Η φύση της σύνδεσης των οντοτήτων περιγράφεται με ένα στοιχείο συσχέτισης (relationship element). Ο ορισμός των οντοτήτων που συμμετέχουν σε μία σχέση γίνεται με τον καθορισμό του τομέα (domain) και του εύρους (range) του στοιχείου συσχέτισης.
- σχήμα κωδικοποίησης λεξιλογίου (Vocabulary Encoding Scheme - VES).
- σχήμα κωδικοποίησης συμβολοσειράς (String Encoding Scheme - SES).
- σχήμα κωδικοποίησης ΕΒΕ (NLG String Encoding Scheme).
Τ[επεξεργασία]
- τομέας (domain)
- τρόπος έκδοσης (mode of issuance)
Χ[επεξεργασία]
- χαρακτηριστικό (attribute). Εγγενής ιδιότητα μιας RDA οντότητας. Βλέπε στοιχείο
Όρια οντοτήτων μοντέλου IFLA LRM / RDA[επεξεργασία]
Έργο 
[επεξεργασία]
Το 'Έργο' ως οντότητα εκφράζει μία διανοητική ή καλλιτεχνική δημιουργία. Έτσι μπορεί ένα έργο να πραγματώνεται με μία ή περισσότερες εκφράσεις ΧΩΡΙΣ να αλλάζει η αρχική διανοητική ή καλλιτεχνική δημιουργία. Για παράδειγμα η μετάφραση ενός έργου δε θεωρείται νέο έργο, αλλά νέα έκφραση. Αυτό αποτελεί μία πολιτιστική σύμβαση κοινά αποδεκτή. Γενικά, τα όρια της οντότητας συχνά καθορίζονται από πολιτιστικές συμβάσεις σχετικά με το τί είναι ένα έργο.
Το 'Έργο' "γεννιέται" ταυτόχρονα με τη δημιουργία της πρώτης έκφρασης. Συχνά αυτή η έκφραση χαρακτηρίζεται ως η αντιπροσωπευτική έκφραση (representative expression).
Θεωρείται ότι πρόκειται για νέο έργο, όταν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές σχετικά με:
- τη θεματική
- το είδος του έργου, π.χ. ένα μυθιστόρημα μετατρέπεται σε θεατρικό έργο
- τις μνείες ευθύνης
- το κοινό που απευθύνεται το έργο, π.χ. Ιλιάδα του Ομήρου, Ιλιάδα για παιδιά
- το σχέδιο επέκτασης, π.χ. ένας ενοποιημένος πόρος (integrating resource) μετατρέπεται σε μονογραφία
- το στυλ έκφρασης, π.χ. παραφρασμένο έργο, ελεύθερη μετάφραση ενός έργου
Στην εικόνα μπορείτε να δείτε περιπτώσεις όπου κάποια σημαντική διαφορά οδηγεί στη δημιουργία ενός έργου.
Έκφραση [επεξεργασία]
Η 'Έκφραση' ως οντότητα αναπαριστά τον τρόπο με τον οποίο πραγματώνεται ένα έργο. Σχετίζεται με τον μοναδικό συνδυασμό συμβόλων που χρησιμοποιήθηκαν για την απόδοση της διανοητικής ή καλλιτεχνικής δημιουργίας. Για παράδειγμα, στα έργα κειμένου τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται είναι οι χαρακτήρες του επιλεγμένου αλφάβητου (π.χ. ελληνικό αλφάβητο, ελληνικό αλφάβητο σε braille, αγγλικό αλφάβητο, κ.λπ.), ενώ στα μουσικά έργα οι νότες. Όπως ακριβώς και με την οντότητα 'Έργο', τα όρια της οντότητας 'Έκφραση' καθορίζονται από βιβλιογραφικές και πολιτιστικές συμβάσεις.
Θεωρείται ότι πρόκειται για νέα έκφραση, όταν αλλάζει:
- κάποιο από τα βασικά χαρακτηριστικά της αντιπροσωπευτικής έκφρασης, π.χ. γλώσσα
- το φυσικό πρόσωπο ή το συλλογικό όργανο που φέρει την πνευματική υπευθυνότητα για την έκφραση, π.χ. διαφορετικός μεταφραστής
- το έτος δημιουργίας της έκφρασης
- οποιοδήποτε από τα παρακάτω χαρακτηριστικά
- τύπος περιεχομένου, π.χ. από κείμενο σε ήχο
- έκταση της έκφρασης
- επιδιωκόμενο κοινό, π.χ. προσαρμογή για παιδιά
- γλώσσα ή/και γραφή (script)
Στην εικόνα μπορείτε να δείτε περιπτώσεις όπου κάποια σημαντική διαφορά οδηγεί στη δημιουργία μίας νέας έκφρασης αλλά όχι ενός νέου έργου.
ΠΡΟΣΟΧΗ. Αν πρόκειται για Πολυσυλλεκτική Έκφραση (aggregating expression), συμβουλευθείτε τις οδηγίες για τις Πολυσυλλεκτικές Εκδηλώσεις
Εκδήλωση [επεξεργασία]
Η 'Εκδήλωση' ως οντότητα αναπαριστά τον τρόπο με τον οποίο μία ή περισσότερες εκφράσεις ενσωματώνονται σε έναν φορέα μετά την ολοκλήρωση μιας διαδικασίας παραγωγής, π.χ. εκτύπωση
Τα όρια της οντότητας 'Εκδήλωση' σχετίζονται με χαρακτηριστικά που παρατηρούνται στον πραγματικό φυσικό κόσμο. Η αναγνώριση μιας εκδήλωσης γίνεται με βάση τα κοινά χαρακτηριστικά που φέρουν όλα τα αντίτυπα που προέκυψαν από την ίδια διαδικασία παραγωγής. Τα κοινά αυτά χαρακτηριστικά αφορούν στο περιεχόμενο που ενσωματώνεται μέσα στην εκδήλωση, σε φυσικά χαρακτηριστικά της εκδήλωσης (μέθοδος βιβλιοδεσίας, διάταξη σελίδας, μέσο, φορέας, κ.λπ.) και σε χαρακτηριστικά που προκύπτουν κατά τη διαδικασία παραγωγής (έκδοση, εκτύπωση).
Οι διαφορές στα χαρακτηριστικά αυτά καθορίζουν το αν υπάρχει νέα εκδήλωση ή όχι. Κάποιες διαφορές θεωρούνται σημαντικές, ενώ άλλες όχι.
Σύμφωνα με το RDA, μία νέα εκδήλωση προκύπτει όταν υπάρχει διαφορά:
- στις συσχετίσεις με άλλες RDA οντότητες (σε παρένθεση αναφέρονται οι οντότητες), π.χ. νέος εκδότης (Agent), διαφορετική χρονική περίοδος δημοσίευσης (Timespan), ενσωμάτωση άλλης έκφρασης (Expression), συνοδεύεται από άλλη εκδήλωση (Manifestation)
- στον προσδιοριστή, π.χ. διαφορετικό ISBN στις μονογραφίες
- στα χαρακτηριστικά του φορέα, π.χ. έντυπη έκδοση - online έκδοση, αριθμός σελίδων, μέγεθος γραμματοσειράς, διαστάσεις εκδήλωσης
- στον τρόπο βιβλιοδεσίας, π.χ. σκληρόδετο, χαρτόδετο.
Σχετικά με την εφαρμογή των παραπάνω στην ΕΒΕ, συμβουλευθείτε τις σχετικές οδηγίες: 'Αποφάσεις πριν την καταλογογράφηση'.
Αντίτυπο [επεξεργασία]
Τα όρια της οντότητας 'Αντίτυπο' σχετίζονται με χαρακτηριστικά που παρατηρούνται στον πραγματικό φυσικό κόσμο. Το 'Αντίτυπο' ως οντότητα αναπαριστά ένα αντικείμενο. Το αντικείμενο αυτό αποτελεί ένα μεμονωμένο υπόδειγμα μιας εκδήλωσης και φέρει όλα τα χαρακτηριστικά της.
Σύμφωνα με το RDA, ένα νέο αντίτυπο προκύπτει όταν υπάρχει διαφορά:
- στις συσχετίσεις με άλλες οντότητες, π.χ. αντίτυπο άλλης εκδήλωσης, δεμένο με άλλο αντίτυπο
- στον προσδιοριστή, π.χ. διαφορετικός ραβδοκώδικας
- στα φυσικά χαρακτηριστικά, π.χ. σκισμένες σελίδες, κακέκτυπο
Σχέσεις μεταξύ των οντοτήτων WEMI[επεξεργασία]
Το μοντέλο IFLA LRM αναγνωρίζει σχέσεις μεταξύ των βασικών οντοτήτων του (WEMI). Αυτές διακρίνονται σε εγγενείς και σε βιβλιογραφικές.
Οι εγγενείς αποτελούν κύριες σχέσεις μεταξύ των βασικών οντοτήτων του μοντέλου, ενώ οι βιβλιογραφικές σχέσεις μεταξύ των οντοτήτων μπορεί να αποκαλύπτουν μία σχέση περιεχομένου (π.χ. μετάφραση) ή δομής (π.χ. μέρος).
Εγγενείς σχέσεις[επεξεργασία]
Το IFLA LRM προβλέπει τις 3 παρακάτω εγγενείς σχέσεις:
- Ένα Έργο πραγματώνεται από μία Έκφραση
- Μία Έκφραση υλοποιείται από μία Εκδήλωση
- Μία Εκδήλωση έχει στιγμιότυπο / χαρακτηριστικό παράδειγμα ένα Αντίτυπο
Βιβλιογραφικές σχέσεις[επεξεργασία]
Υπάρχουν πολλά είδη βιβλιογραφικών σχέσεων που αναφέρονται είτε σε μία σχέση περιεχομένου είτε σε μία δομική σχέση. Η πρώτη συστηματική μελέτη και καταγραφή των βιβλιογραφικών σχέσεων δημοσιεύθηκε το 1987 από την Barbara Tillett. Έκτοτε άλλοι ερευνητές επέκτειναν την ταξινομία της Tillett προσθέτοντας ειδικότερες σχέσεις. Παρακάτω παρουσιάζεται μόνο η καταγραφή των κατηγοριών της Tillett, καθώς είναι γενικά αποδεκτή και έχει επηρεάσει τους ορισμούς των σχέσεων στο IFLA-LRM. Συμβουλευθείτε σχετικά την εικόνα στην ενότητα Όρια οντοτήτων μοντέλου IFLA LRM / RDA η οποία αναπαριστά τις βιβλιογραφικές σχέσεις και σε ποιο επίπεδο εφαρμόζονται.
Σημειώστε πως οι κατηγορίες της Tillett είναι γενικές. Στο IFLA LRM αυτές οι κατηγορίες αποτέλεσαν τη βάση για να προβλεφθούν αντίστοιχες σχέσεις. Στο RDA κάθε μία από τις σχέσεις που προβλέπει το IFLA LRM εξειδικεύθηκε περαιτέρω με αποτέλεσμα να υπάρχουν δέντρα ευρύτερων-στενότερων σχέσεων για κάθε WEMI οντότητα. Για παράδειγμα στην οντότητα Εκδήλωση, το RDA προβλέπει μία γενική σχέσεη 'Ισοδυναμία' η οποία έχει στενότερη σχέση την 'Αναπαραγωγή' και η οποία με τη σειρά της έχει στενότερες σχέσεις την 'Ηλεκτρονική αναπαραγωγή' και την 'Ανατύπωση'.
O παρακάτω πίνακας καταγράφει μόνο τη γενική ταξινομία της Tillett αναφέροντας επίσης τις οντότητες στις οποίες εφαρμόζεται η σχέση, καθώς και το αν πρόκειται για σχέση περιεχομένου ή σχέση δομής.
| Κατηγορία | Οντότητες | Περιγραφή | Αγγλικός όρος | Σχετικές οδηγίες | |
|---|---|---|---|---|---|
| Περιεχομένου | Ισοδυναμία | Εκδήλωση - Αντίτυπο | Αφορά στη δημιουργία αντιγράφων μίας εκδήλωσης όπου το περιεχόμενο δεν έχει αλλάξει. Τυπικά παραδείγματα: αναπαραγωγές, ανατυπώσεις |
Equivalence | Ανατυπώσεις, Ομοιότυπα, Αναπαραγωγές |
| Παραγωγή | Έργο - Έκφραση | Αφορά στη δημιουργία παραγώγων ενός Έργου ή μίας Έκφρασης. Τυπικά παραδείγματα παραγώγων έργου: προσαρμογές, παρωδίες Τυπικά παραδείγματα παραγώγων έκφρασης: μεταφράσεις, αναθεωρήσεις |
Derivation | ||
| Περιγραφή | Έργο | Αφορά στη θεματική ενός έργου που μπορεί να είναι οποιαδήποτε από τις οντότητες του IFLA LRM ή μία έννοια από ένα ελεγχόμενο λεξιλόγιο. Τυπικά παραδείγματα: θέμα, ανασκόπηση, σχολιασμός |
Description | ||
| Δομής | Όλου-μέρους | Έργο - Έκφραση Εκδήλωση - Αντίτυπο |
Αφορά στην περιγραφή της δομής μίας οντότητας όπου το όλο συνδέεται με τα συστατικά μέρη του. Τυπικά παραδείγματα: τριλογία, κεφάλαια ενός έργου, εκδήλωση τύπου kit με τις εκδηλώσεις που περιλαμβάνονται σε αυτή |
Whole-part | Πολυμερή έργα |
| Συνοδεία | Έργο - Έκφραση Εκδήλωση - Αντίτυπο |
Αφορά τη σχέση μεταξύ μιας οντότητας WEMI η οποία συνοδεύει ή συμπληρώνει μία άλλη οντότητα WEMI. Τυπικά παραδείγματα: CD ως συνοδευτικό υλικό σε μία έντυπη εκδήλωση |
Accompanying | Εκδήλωση - Συνοδευτικό υλικό | |
| Ακολουθία | Έργο - Έκφραση | Αφορά τη χρονολογική σχέση μεταξύ ενός Έργου ή Έκφρασης με ένα άλλο Έργο ή Έκφραση. Τυπικά παραδείγματα: Έργο του οποίου η ιστορία προηγείται της ιστορίας ενός άλλου Έργου (prequel) |
Sequential | ||
| Κοινό χαρακτηριστικό | Έργο - Έκφραση Εκδήλωση - Αντίτυπο |
Αφορά στην ύπαρξη ενός κοινού χαρακτηριστικού. Τυπικά παραδείγματα: κοινή γλώσσα, κοινός συγγραφέας, κοινός τόπος έκδοσης |
Shared characteristic |
Σχέσεις, λειτουργία 'explore' και συνδεδεμένα δεδομένα[επεξεργασία]
Η καταγραφή των εγγενών σχέσεων είναι υποχρεωτική στο νέο RDA.
Επιπλέον όμως η καταγραφή των εγγενών και των βιβλιογραφικών σχέσεων είναι απαραίτητη για δύο λόγους:
- υλοποίηση της λειτουργίας εξερεύνησης (explore user task) που οφείλουν να προσφέρουν οι κατάλογοι βιβλιοθηκών σύμφωνα με τις Διεθνείς Αρχές Καταλογογράφησης (ICPs)
- διασύνδεση των βιβλιογραφικών δεδομένων με δεδομένα τόσο εντός όσο και εκτός του Καταλόγου. Ειδικά αν χρησιμοποιούνται τεχνολογίες συνδεδεμένων δεδομένων (linked data), τότε η διασύνδεση των βιβλιογραφικών δεδομένων με τρίτα σύνολα δεδομένων γίνεται με σημασιολογικό τρόπο, γεγονός που θα διευκολύνει την ευρεία χρήση βιβλιογραφικών δεδομένων εκτός βιβλιοθηκών και την ανάπτυξη προηγμένων υπηρεσιών αναζήτησης και πληροφόρησης.
Βιβλιογραφία[επεξεργασία]
- Riva, P., Le Bœuf, P., & Žumer, M. (2017). IFLA Library Reference Model: A Conceptual Model for Bibliographic Information. Den Haag: IFLA.
- RDA Toolkit > Manifestation > equivalent manifestation συμπεριλαμβανομένων των στενότερων συσχετίσεων.
- Reitz, J.M. (c2004-2014). ODLIS: Online Dictionary for Library and Information Science.
- Tillett, B. (2004). What is FRBR?: A conceptual model for the bibliographic universe.
- Zapounidou, S. (2020). Study of library data models in the Semantic Web environment [Doctoral dissertation, Ionian University]. Zenodo.
- Καπιδάκης, Σ., Τοράκη, Κ., Χατζημαρή, Σ., Βαλεοντής, Κ., & Κύττα, Υ. (2023). Λεξικό Επιστήμης της πληροφόρησης: Ελληνοαγγλικό ορολογικό λεξικό. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.