Ταξινομικό σύστημα Χάλλης

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος η ταξινόμηση γινόταν σύμφωνα με ένα παλαιό πρωσικό σύστημα, το ταξινομικό σύστημα της Χάλλης (Hallische System), με το οποίο ήταν οργανωμένη η βιβλιοθήκη. Σύμφωνα με αυτό, το σύνολο της γνώσης χωριζόταν στις κάτωθι 25 ευρείες κατηγορίες: Ιστορία (ΙΣΤ), Φιλοσοφία (ΦΛΣ), Φυσικές Επιστήμες (ΦΕ), Νομική (ΝΟΜ), Νεότερη φιλολογία (ΝΦ), Στρατιωτικά-Ναυτικά (ΣΤΡ-ΝΑΥΤ), Τεχνολογία (ΤΕΧΝ), Βοηθητικές Επιστήμες της Ιστορίας (ΒΕΙ), Βιβλιογραφία (ΒΙΒΛ), Ελληνική φιλολογία (ΕΦ), Λατινική φιλολογία (ΛΦ), Ποικίλη φιλολογία (ΠΦ), Γεωγραφία και περιηγήσεις (ΓΠ), Εγκυκλοπαίδειες (ΕΓΚ), Γλωσσολογία (ΓΛΩΣΣ), Αρχαιολογία (ΑΡΧ), Εκπαίδευση (ΕΚΠ), Θεολογία (ΘΕΟΛ), Ιατρική (ΙΑΤΡ), Καλλιτεχνία (ΚΑΛΛ), Μαθηματικά-Αστρονομία (ΜΑΘ-ΑΣΤΡ), Σύμμεικτα (ΣΥΜΜ), Χαρτογραφία (ΧΑΡΤ), Οικονομικές και Κοινωνικές επιστήμες (ΟΚΕ), Παγκόσμιος Πόλεμος (ΠΠ). Η ταξινόμηση γινόταν σε ειδικούς τοπογραφικούς καταλόγους κατ’ απόλυτη λεξικογραφική σειρά της κύριας αναγραφής.

Όταν η κύρια αναγραφή ήταν το ονοματεπώνυμο του συγγραφέα, τότε η ταξινόμηση γινόταν σύμφωνα με τα πρώτα γράμματα του επωνύμου. Όταν η κύρια αναγραφή ήταν συλλογικό όργανο ή τίτλος, τότε η ταξινόμηση γινόταν σύμφωνα με τα πρώτα γράμματα του πρώτου ουσιαστικού της αναγραφής. Δεν λαμβάνονταν υπόψη τα επίθετα και τα άρθρα.

Σύμφωνα με το σύστημα της Χάλλης, κάθε τεκμήριο λάμβανε έναν ταξινομικό αριθμό (αλφαριθμητικό), ο οποίος αποτελείτο από τα αρχικά της κατηγορίας στην οποία κατατασσόταν κάθε βιβλίο, έναν αραβικό αριθμό και συνήθως έναν λατινικό εκθέτη δηλ. ένα κεφαλαίο γράμμα της λατινικής αλφαβήτου.

Οι αριθμοί που δίνονταν ήταν “πηδώντες”, δηλαδή όχι απόλυτα συνεχόμενοι, ούτως ώστε να υπάρχει η δυνατότητα να δοθούν αριθμοί σε μεταγενέστερες προσκτήσεις βιβλίων. Εάν οι αριθμοί των νέων βιβλίων συμπληρώνονταν, τότε γινόταν χρήση των εκθετών, δηλαδή κεφαλαίων γραμμάτων του λατινικού αλφαβήτου που γραφόταν δίπλα στον αριθμό.

Οι τοπογραφικοί κατάλογοι ήταν ενιαίοι και δεν χωρίζονταν σε ελληνικούς και ξενόγλωσσους (με εξαίρεση τη Νεότερη φιλολογία) διότι κατά την ταξινόμηση το ελληνικό αλφάβητο «υποτασσόταν» στο λατινικό. Αυτό ήταν ο λόγος που οι δασυνόμενες λέξεις ταξινομούνταν όλες κάτω από το γράμμα h - το οποίο αντιστοιχεί με τη δασεία του ελληνικού αλφαβήτου - και ακολούθως με το γράμμα της λέξης.

Για παράδειγμα στο έργο του Παπαδούκα Κ. Ἠθικὴ δινόταν ο ταξινομικός αριθμός ΦΛΣ 1694. Στο έργο του Παπαγεωργίου Χαρίλ. Δ. Σκυτάλη Ἑλλήνων ἑλληνοχριστιανικῆς ἀντιστάσεως δινόταν ο ταξινομικός αριθμός ΦΛΣ 1694C/-α διότι το επώνυμο Παπαδούκας ταξινομείτο σύμφωνα με το λατινικό Papad… και το επώνυμο Παπαγεωργίου ταξινομείτο σύμφωνα με το λατινικό Papag… Αυτό συνέβαινε γιατί το γράμμα d προηγείται του g στο λατινικό αλφάβητο.

Με τον ίδιο τρόπο όταν δύο συγγραφείς έχουν το ίδιο επώνυμο π.χ. Παπαγεωργίου Χαρίλ. (Charil) Δ. και Παπαγεωργίου Γεώργιος Κ. (Georgios) για την ταξινόμηση των έργων τους, λαμβανόταν υπόψη το μικρό όνομα. Εν προκειμένω προηγείται η ταξινόμηση των έργων του Χαρίλαου και έπεται η ταξινόμηση των έργων του Γεώργιου Δ. διότι σύμφωνα με το λατινικό αλφάβητο το Ch προηγείται του G. Γι΄αυτό το έργο του Παπαγεωργίου Γεωργίου έχει ταξινομικό αριθμό ΦΛΣ 1694D/-α ενώ του Χαριλ. Δ. έχει - όπως προαναφέρθηκε- ΦΛΣ 1694C/-α.

Στην περίπτωση που ένας συγγραφέας είχε περισσότερα έργα η ταξινόμηση των έργων του γινόταν κατ΄απόλυτη λεξικογραφική σειρά του πρώτου ουσιαστικού του τίτλου (δεν λαμβάνονταν υπόψη τα επίθετα και τα άρθρα). Και σ΄αυτήν περίπτωση η ταξινόμηση γινόταν σύμφωνα με το λατινικό αλφάβητο.

Συγκεκριμένες οδηγίες για τις φθογγολογικές μεταγραφές των ελληνικών γραμμάτων αναφέρονται στο βιβλίο «Ὁδηγίαι διὰ τὴν ἀναγραφήν τῶν τίτλων εἰς τοὺς ἀλφαβητικοὺς δελτιοκαταλόγους τῶν πρωσσικῶν βιβλιοθηκῶν» (1936, σ. 19) όπου αναφέρονται τα κάτωθι: τα αυ, ευ, ου μεταγράφονται σε au, eu, u, αλλά τα αϋ, εϋ σε ay, ey, τα θ, φ, χ σε th, ph, ch, το ρ ως αρχικό μεταγράφεται σε rh και τα ρρ σε rrh, το γ πριν τα ουρανικά σε n, η δασεία σε h και η ψιλή, το υπογεγραμμένο και παραγεγραμμένο ι παραλείπονται.

Επίσης, στο ίδιο βιβλίο αναφέρονται ότι στην γερμανική, σουηδική γλώσσα κ.λπ. τα ä, ö, ü, äu μεταγράφονται σε ae, oe, ue, aeu. Στην γερμανική γλώσσα το ß μεταγράφεται σε ss, στην ολλανδική το ij σε y, στην δανική το ø σε oe, στην ισλανδική και στην αρχαία και μέση αγγλική (Alt- und Mittelenglischen) το p σε th, στην αρχαία αγγλική (Αγγλοσαξωνική) το 3 σε g και στην μέση αγγλική (Mittelenglischen) από το 12ο αιώνα το 3 σε y.

Όταν το βιβλίο είχε λιγότερες από 50 σελίδες τότε στον ταξινομικό αριθμό σημειωνόταν ένας αστερίσκος (*), που υποδήλωνε ότι το βιβλίο ήταν τοποθετημένο σε ειδικά κουτιά για λόγους προστασίας, π.χ. ΕΚΠ* 1782.

Ο ταξινομικός αριθμός γραφόταν στο άνω και αριστερό μέρος του αντίστοιχου δελτίου του τοπογραφικού καταλόγου, όπως επίσης και στο άνω δεξιό μέρος της σελίδας τίτλου του βιβλίου. Επίσης, ο ίδιος ταξινομικός αριθμός τυπωνόταν σε ειδική ετικέττα (επίσημα) που επικολλείτο συνήθως στο κάτω μέρος της ράχης του βιβλίου, στο άνω αριστερό μέρος του εξωφύλλου και στο κάτω αριστερό μέρος της σελίδας τίτλου του βιβλίου. Με αυτό τον τρόπο ο ταξινομικός αυτός αριθμός ήταν παράλληλα και ταξιθετικός γιατί όριζε τη θέση του βιβλίου στο ράφι.

Όλα τα αντίτυπα του ίδιου βιβλίου είχαν τον ίδιο αριθμό. Συγκεκριμένα, στο 2ο αντίτυπο δινόταν ο ίδιος αριθμός μαζί με ένα μικρό (πεζό ελληνικό) α για να ξεχωρίζουν τα αντίτυπα. Εάν υπήρχε 3ο αντίτυπο τότε δινόταν ο ίδιος αριθμός μαζί με ένα μικρό (πεζό ελληνικό) β.

Οι δεύτερες ή οποιεσδήποτε διαφορετικές εκδόσεις ελάμβαναν τον επόμενο και όχι τον ίδιο αριθμό. Επίσης στα πολύτομα έργα, στις σειρές και τα περιοδικά, όλοι οι τόμοι ελάμβαναν τον ίδιο αριθμό.

Η χρήση αυτού του αριθμού ως ταξιθετικού αριθμού για τα νεοεισερχόμενα τεκμήρια εγκαταλείφθηκε από το 2000 και εξής, οπότε η ταξιθέτηση γίνεται με βάση τον αριθμό εισαγωγής του τεκμηρίου στην ΕΒΕ.

Βιβλιογραφία

• Τσούτσου – Δημοπούλου, Ιωάννα. (2011). Ιστορική εξέλιξη του Τμήματος Καταλόγων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος: Από τον χειρόγραφο δημόσιο κατάλογο στον OPAC. Συνεργασία (αρ. 2)
• Μάργαρης, Δημ. (1939). Βιβλιολογία καὶ βιβλιοθηκονομία. Ἀθῆναι: Τύποις Σ.Κ. Βλαστοῦ
• Ὁδηγίαι διὰ τὴν ἀναγραφήν τῶν τίτλων εἰς τοὺς ἀλφαβητικοὺς δελτιοκαταλόγους τῶν πρωσσικῶν βιβλιοθηκῶν (Στέλλας Πέππα, Μετ.) (1939). Ἐν Ἀθήναις: Τύποις Πυρσοῦ

Επιμέλεια κειμένου
Αριστέα Μποτή
Βιβλιοθηκονόμος
Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος
Τμήμα Καταλόγων